Parentificatie - Constructief of destructief?
Ieder kind wil als het groot is worden zoals papa of mama. Om de ontwikkeling van het
kind positief te ondersteunen geven de ouders de kinderen taken die het kind
ook echt kan volbrengen. Het kind ontvangt erkenning voor wat het goed heeft
gedaan en bevestiging in de trant van: ‘Je bent geweldig. Wat goed van je dat
je me hebt geholpen.’ Dit proces wordt parentificatie genoemd en is een normaal
verschijnsel in de opvoeding van kinderen. Zo leert het kind spelenderwijs
om te gaan met allerlei vaardigheden en verantwoordelijkheden en ontwikkelt het
zich geleidelijk. Het eigen maken van deze vaardigheden bevordert een
gevoel van zelfwaardering en een positief zelfbeeld. Er is zogezegd sprake van
een constructieve parentificatie, die zowel voor ouder als kind een win-win
situatie oplevert. De ouder begrenst en laat het kind weten: ‘Tot hier en niet
verder, je bent nog te klein. Ga maar lekker buiten spelen.’ Echter parentificatie kan ook destructief zijn. De taken die het kind
krijgt zijn dan te zwaar en passen niet bij zijn leeftijd en ontwikkelingsniveau.
Het kind rijpt te snel, wat scheefgroei geeft in de
persoonlijkheidsontwikkeling. Iván Böszörményi-Nagy (Amerikaans-Hongaarse
psychiater) gebruikte als eerste het woord parentificatie. Anderen spreken van ‘The parental child’ (Salvador
Minuchin) of ‘The hurried child’ (David Elkind).
Zeven vormen van destructieve
parentificatie worden onderscheiden. Het
kind dat kind moet blijven; vaak de nakomer of het enige kind. Het kind als
ouder; het kind is een gelijke zoals ‘de vriendin van haar moeder’. Het kind
als partner; de emoties die met de partner moeten worden gedeeld, worden met
het kind gedeeld. Het kind dat zorgt; wegens zieke ouders, ouders die het te
druk hebben of de opvoeding niet aankunnen. Het brave kind; gaat in alles mee
en wil perfect zijn. De zondebok; leidt de spanning tussen de ouders af naar
zichzelf. Het kind als ouder van de ouder; zoals het meisje van
11 dat jarenlang voor het hele gezin kookt, omdat haar moeder ziek is. Wanneer de ouders inadequate
erkenning en bevestiging geven aan het kind; kiest het kind een zelfgekozen
oplossing voor een situatie. Deze zelfgekozen oplossing resulteert later
dikwijls in een coping-mechanisme van: altruïsme, vermijding, rationalisatie,
idealisatie of isolement.
Mensen die destructief geparentificeerd zijn, blinken uit in
hulpvaardigheid en opofferingsgezindheid. Ze bieden steun, troost en
bescherming en zijn typisch zeer gewaardeerde medemensen. Ze hebben meer oog
voor de noden van anderen dan voor de eigen behoeften. Het zijn meestal brave
mensen die er alles aan doen om anderen tevreden te houden, want ze hebben
nooit geleerd van zich af te bijten. Gevoelens van tekortschieten en
minderwaardigheid komen geregeld voor. Het is een mechanisme dat zichzelf in stand houdt. Voor anderen klaar staan
is strelend voor het ego aan de ene kant en aan de andere kant is er geen
noodzaak verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen behoeften. Evenmin is er
confrontatie met eigen pijn en verdriet over onvervulde behoeften. Op den duur
kan dit leiden tot uitputting, overspannenheid, depressie, paniek- en angstklachten. Gepubliceerd in Hallo Weekblad 25 september 2014