Parentificatie - Constructief of destructief?

Ieder kind wil als het groot is worden zoals papa of mama. Om de ontwikkeling van het kind positief te ondersteunen geven de ouders de kinderen taken die het kind ook echt kan volbrengen. Het kind ontvangt erkenning voor wat het goed heeft gedaan en bevestiging in de trant van: ‘Je bent geweldig. Wat goed van je dat je me hebt geholpen.’ Dit proces wordt parentificatie genoemd en is een normaal verschijnsel in de opvoeding van kinderen. Zo leert het kind spelenderwijs om te gaan met allerlei vaardigheden en verantwoordelijkheden en ontwikkelt het zich geleidelijk. Het eigen maken van deze vaardigheden bevordert een gevoel van zelfwaardering en een positief zelfbeeld. Er is zogezegd sprake van een constructieve parentificatie, die zowel voor ouder als kind een win-win situatie oplevert. De ouder begrenst en laat het kind weten: ‘Tot hier en niet verder, je bent nog te klein. Ga maar lekker buiten spelen.’ Echter parentificatie kan ook destructief zijn. De taken die het kind krijgt zijn dan te zwaar en passen niet bij zijn leeftijd en ontwikkelingsniveau. Het kind rijpt te snel, wat scheefgroei geeft in de persoonlijkheidsontwikkeling. Iván Böszörményi-Nagy (Amerikaans-Hongaarse psychiater) gebruikte als eerste het woord parentificatie. Anderen spreken van ‘The parental child’ (Salvador Minuchin) of ‘The hurried child’ (David Elkind).

Zeven vormen van destructieve parentificatie worden onderscheiden. Het kind dat kind moet blijven; vaak de nakomer of het enige kind. Het kind als ouder; het kind is een gelijke zoals ‘de vriendin van haar moeder’. Het kind als partner; de emoties die met de partner moeten worden gedeeld, worden met het kind gedeeld. Het kind dat zorgt; wegens zieke ouders, ouders die het te druk hebben of de opvoeding niet aankunnen. Het brave kind; gaat in alles mee en wil perfect zijn. De zondebok; leidt de spanning tussen de ouders af naar zichzelf. Het kind als ouder van de ouder; zoals het meisje van 11 dat jarenlang voor het hele gezin kookt, omdat haar moeder ziek is. Wanneer de ouders inadequate erkenning en bevestiging geven aan het kind; kiest het kind een zelfgekozen oplossing voor een situatie. Deze zelfgekozen oplossing resulteert later dikwijls in een coping-mechanisme van: altruïsme, vermijding, rationalisatie, idealisatie of isolement.

Mensen die destructief geparentificeerd zijn, blinken uit in hulpvaardigheid en opofferingsgezindheid. Ze bieden steun, troost en bescherming en zijn typisch zeer gewaardeerde medemensen. Ze hebben meer oog voor de noden van anderen dan voor de eigen behoeften. Het zijn meestal brave mensen die er alles aan doen om anderen tevreden te houden, want ze hebben nooit geleerd van zich af te bijten. Gevoelens van tekortschieten en minderwaardigheid komen geregeld voor. Het is een mechanisme dat zichzelf in stand houdt. Voor anderen klaar staan is strelend voor het ego aan de ene kant en aan de andere kant is er geen noodzaak verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen behoeften. Evenmin is er confrontatie met eigen pijn en verdriet over onvervulde behoeften. Op den duur kan dit leiden tot uitputting, overspannenheid, depressie, paniek- en angstklachten. Gepubliceerd in Hallo Weekblad 25 september 2014