Zelfperceptie

Hebt u een zekere voorstelling van uzelf; wat voor soort mens u bent als man of vrouw met uw leeftijd, uw geschiedenis en uw levenssituatie? Dit is een testvraag om het eigen gedrag te observeren en gelijktijdig te onderzoeken of de cliënt in staat is tot zelfperceptie. De belangrijkste voorwaarde voor zelfperceptie is het met zekerheid kunnen onderscheiden wat eigen is en wat van een ander is. Het is natuurlijk niet alleen belangrijk om een realistische kijk op een ander te hebben, maar ook een realistisch zelfbeeld en het zelfbeeld te kunnen differentiëren van anderen. Zelfperceptie zegt dus iets over het vermogen eigen gevoelens, gedachten en wensen te observeren en een beeld van het eigen innerlijk te vormen. Hieronder geef ik een paar voorbeelden waarbij zelfperceptie ontbreekt of gebrekkig is. Mevrouw B. ervaart zichzelf als iemand die niet in staat is om onafhankelijk van haar man iets te ondernemen. Ze voelt zich vast gelopen in haar huwelijk. Het is haar tweede huwelijk. Het eerste huwelijk kwam tot een scheiding. Haar eerste man sloot haar op in het huis terwijl hij naar zijn werk was. Het idee dat hij alles voor haar deed en ze zelf niets hoefde te doen gaf haar in eerste instantie een fijn gevoel; alsof ze een kostbaar juweel was dat verzorgd moest worden. Ze vond het ook wel een beetje amusant. In haar tweede huwelijk ontwikkelde zij pleinvrees en een angststoornis en ondernam ze diverse pogingen om ook van haar tweede man te scheiden. Nu blijkt haar man ernstig ziek en dit legt een enorme druk op haar. De zorg ervaart mevrouw B. als een te grote belasting die ze niet aan kan. De heer C. ziet zichzelf als het slachtoffer dat keer op keer te maken krijgt met iets vervelend. De omgeving merkt volgens hem zijn enorme inzet niet op. Ondanks zijn lichamelijke beperking heeft hij een vak geleerd, maar werd tot zijn verbazing werkeloos. Hij heeft zich nu tot doel gesteld om meer hulpverlenende beroepen in de publiciteit te krijgen. Volgens hem heeft de wereld daar behoefte aan. De heer C. is niet in staat een levensecht en coherent beeld van zichzelf en zijn situatie te schetsen. Mevrouw D. zet zich geheel in voor de zorg van haar mindervalide dochter om haar schuldgevoelens van niet een goede moeder te zijn te overwinnen. Ze offert zichzelf op ten gunste van anderen. Mensen gaan op verschillende manieren om met een gebrekkige zelfperceptie zoals in de voorbeelden te lezen. Andere manieren zijn gedachtelezen. Men denkt niet wat men zelf denkt. De focus richt zich op de gedachten van de ander en men doet moeite denken wat de ander denkt. Of beredeneren, zonder zich ervan bewust te zijn dat men niet werkelijk nadenkt en daarmee de eigen gevoelens ontloopt. Generaliseren en detailleren, met andere woorden ervaringen worden globaal gehouden of juist tot in detail breed uitgemeten. In alle gevallen lijkt voeling met de eigen realiteit verdwenen.
Bron: OPD-2 (operationele psychodynamische diagnostiek-2); Op weg naar gezondheid, Piet Weisfelt - gepubliceerd in Hallo Weekblad 20 februari 2014