Zelfperceptie
Hebt u een
zekere voorstelling van uzelf; wat voor soort mens u bent als man of vrouw met
uw leeftijd, uw geschiedenis en uw levenssituatie? Dit is een testvraag om het
eigen gedrag te observeren en gelijktijdig te onderzoeken of de cliënt in staat
is tot zelfperceptie. De belangrijkste voorwaarde voor zelfperceptie is het met
zekerheid kunnen onderscheiden wat eigen is en wat van een ander is. Het is
natuurlijk niet alleen belangrijk om een realistische kijk op een ander te
hebben, maar ook een realistisch zelfbeeld en het zelfbeeld te kunnen differentiëren
van anderen. Zelfperceptie zegt
dus iets over het vermogen eigen gevoelens, gedachten en
wensen te observeren en een beeld van het eigen innerlijk te vormen. Hieronder
geef ik een paar voorbeelden waarbij zelfperceptie ontbreekt of gebrekkig is. Mevrouw B.
ervaart zichzelf als iemand die niet in staat is om onafhankelijk van haar man
iets te ondernemen. Ze voelt zich vast gelopen in haar huwelijk. Het is haar
tweede huwelijk. Het eerste huwelijk kwam tot een scheiding. Haar eerste man
sloot haar op in het huis terwijl hij naar zijn werk was. Het idee dat hij
alles voor haar deed en ze zelf niets hoefde te doen gaf haar in eerste
instantie een fijn gevoel; alsof ze een kostbaar juweel was dat verzorgd moest
worden. Ze vond het ook wel een beetje amusant. In haar tweede huwelijk ontwikkelde
zij pleinvrees en een angststoornis en ondernam ze diverse pogingen om ook van
haar tweede man te scheiden. Nu blijkt haar man ernstig ziek en dit legt een
enorme druk op haar. De zorg ervaart mevrouw B. als een te grote belasting die
ze niet aan kan. De heer C. ziet zichzelf als het slachtoffer dat keer op keer te maken krijgt
met iets vervelend. De omgeving merkt volgens hem zijn enorme inzet niet op. Ondanks
zijn lichamelijke beperking heeft hij een vak geleerd, maar werd tot zijn
verbazing werkeloos. Hij heeft zich nu tot doel gesteld om meer hulpverlenende
beroepen in de publiciteit te krijgen. Volgens hem heeft de wereld daar
behoefte aan. De heer C. is niet in staat een levensecht en coherent beeld van
zichzelf en zijn situatie te schetsen. Mevrouw D. zet
zich geheel in voor de zorg van haar mindervalide dochter om haar
schuldgevoelens van niet een goede moeder te zijn te overwinnen. Ze offert
zichzelf op ten gunste van anderen. Mensen gaan op
verschillende manieren om met een gebrekkige zelfperceptie zoals in de
voorbeelden te lezen. Andere manieren zijn gedachtelezen. Men denkt niet wat men
zelf denkt. De focus richt zich op de gedachten van de ander en men doet moeite
denken wat de ander denkt. Of beredeneren, zonder zich ervan bewust te zijn dat
men niet werkelijk nadenkt en daarmee de eigen gevoelens ontloopt.
Generaliseren en detailleren, met andere woorden ervaringen worden globaal
gehouden of juist tot in detail breed uitgemeten. In alle gevallen lijkt
voeling met de eigen realiteit verdwenen.
Bron: OPD-2
(operationele psychodynamische diagnostiek-2); Op weg naar gezondheid, Piet Weisfelt - gepubliceerd in Hallo Weekblad 20 februari 2014